ประวัติความเป็นมา

อ่างศิลาสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 เป็นหนึ่งในสถานตากอากาศ และแหล่งพักฟื้นของเจ้านายชั้นสูง จึงมีการก่อสร้างอาคารก่ออิฐถือปูน(ตึก)ไว้เป็นที่พักฟื้นผู้ป่วยและให้ชาวต่างประเทศได้พักอาศัย 2 หลัง เรียกกันในสมัยนั้นว่า “อาศรัยสถาน” หรือ “อาไศรยสถาน”       

ต่อมาในปี พ.ศ. 2440 สมเด็จพระนางเจ้าศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ได้ทรงบริจาคพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์พระราชทานซ่อมแซมอาคารทั้ง 2 หลัง พร้อมสร้างเครื่องเรือนประจำอาคารในระหว่างที่ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งเสด็จประพาสยุโรป พระบรมราชินีนาถได้พระราชทานนามอาศัยสถานทั้ง 2 หลัง หลังใหญ่เรียก “ตึกมหาราช” หลังเล็กเรียก  “ตึกราชินี” ตึกทั้ง 2 หลัง เป็นอาคารรูปแบบผสมตะวันตก ทรงปั้นหยา สูง 2 ชั้น ตึกทั้งสอง ปัจจุบันจัดทำเป็นพิพิธภัณฑ์เฉลิมพระเกียรติ เปิดให้ผู้สนใจเข้าเที่ยวชม (ภารดี มหาขันธ์ และนันท์ชญา มหาขันธ์, 2557)

​

​

ความสำคัญของอาศรัยสถาน

ปัจจุบันตึกมหาราช ตึกมหาราชินีที่ตั้งอยู่ตำบลอ่างศิลา อำเภอเมือง จังหวัดชลบุรี ทั้ง  2 ตึกนี้ได้รับงบประมาณจากกระทรวงศึกษาธิการ พัฒนาอาคารเป็นพิพิธภัณฑ์เฉลิมพระเกียรติ 72 พรรษามหาราช อ่างศิลาสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 เป็นหนึ่งในสถานตากอากาศ และแหล่งพักฟื้นของเจ้านายชั้นสูง นอกจากนี้ด้วยความสำคัญของตึกมหาราช ตึกมหาราชินี ที่มีคุณค่าทางด้านประวัติศาสตร์ และคุณค่าทางด้านสถาปัตยกรรมทางกรมศิลปากรจึงประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานและกำหนดเขตที่ดินโบราณสถาน วันที่ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2539 เฉพาะโบราณสถานพระตำหนักมหาราช พระตำหนักราชินี ตำบลอ่างศิลา จังหวัดชลบุรี (พิมพรรณ สุจารินพงศ์, 2557)

​

จุดเด่นตึกมหาราช

แบบสถาปัตยกรรมตึก “มหาราช” เป็นแบบอย่างที่เรียกว่า “อิทธิพลทางตะวันตก” มีลักษณะรูปแบบที่เด่นชัดของอาคารคือ เป็นลักษณะอาคารที่ได้รับอิทธิพลจากตะวันตก อาคารก่ออิฐฉาบปูน 2 ชั้น หลังคาทรงปั้นหยาเอียงลาดมาด้านหน้า ไม่มีชายคายื่นจากผนังโดยรอบ ไม่มีกันสาดบังแดดบังฝนให้กับหน้าต่าง มีซุ้มโค้งครึ่งวงกลมตรงชั้นล่างส่วนหน้ามุข และบันไดทางขึ้นแนกเป็น 2 ทางขึ้นสู่มุขตรงกลางอาคาร (ภารดี มหาขันธ์ และนันท์ชญา มหาขันธ์, 2557)

​

จุดเด่นตึกราชินี

รูปแบบสถาปัตยกรรมตึกราชินี เป็นรูปแบบที่นิยมกันในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นอาคารก่ออิฐฉาบปูน 2 ชั้น มีส่วนที่เป็นระเบียงติดกับพื้นดินรองรับส่วนหน้าของอาคารที่สัมพันธ์กับพื้นที่ดินเอียงลาด และหันหน้าอาคารส่วนหน้าออกสู่ทะเล เป็นอาคารที่ได้รับอิทธิพลจากตะวันตกเช่นเดียวกัน (ภารดี มหาขันธ์ และนันท์ชญา มหาขันธ์, 2557)